با این حال، بسیاری دیگر معتقدند که تحقق این فرآیند منوط به رفع موانع دیگری مانند نرخ ارز، سیاست های تعرفه ای و قیمت های دستوری است. این اختلاف نظر در حالی مطرح شده که مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی در گزارشی در سال‌های اخیر چالش‌های پیش روی صادرات غیرنفتی ایران را آشکار کرده و محدودیت‌ها در مقاصد صادراتی و فروش نفت خام را دو مشکل عمده تجارت ایران می‌داند. مواردی که نه تنها ریسک اقتصادی را افزایش می دهد، بلکه مانع توسعه پایدار و ایجاد شغل می شود. خروج از این چرخه تکراری مستلزم توسعه بازارهای هدف صادراتی با تمرکز بر صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا و افزایش رقابت پذیری در بازارهای جهانی است.
صمت به مناسبت روز جهانی تجارت آزاد (29 اردیبهشت) به بررسی دیدگاه‌های فعالان تجاری درباره تأثیرات تجارت آزاد بر صادرات و واردات ایران پرداخت.
تجارت آزاد ایران با اوراسیا
در دهه‌های اخیر بسیاری از کشورها تحت تأثیر انگیزه‌های سیاسی و اقتصادی، قراردادهای تجاری دوجانبه یا چندجانبه بسیاری را امضا کرده‌اند که شامل کاهش و معافیت از تعرفه‌ها، ایجاد بازارهای مشترک و حتی ایجاد اتحادیه‌های تجاری مشترک می‌شود. به طور کلی، قراردادهای تجاری با کاهش تعرفه های تجاری و رفع موانع تجارت آزاد، ابزاری قوی برای حضور بیشتر کشورها در بازار جهانی محسوب می شوند. این در حالی است که طبق آمار در سال گذشته بیش از 50 درصد حجم تجارت جهانی از طریق قراردادهای تجارت آزاد انجام شده و سهم ایران در این روند تنها 5 درصد بوده است.
ایران در سال های اخیر اقداماتی را برای ورود به دنیای تجارت آزاد انجام داده است که از جمله آنها می توان به توافق با اتحادیه اوراسیا اشاره کرد. با این حال، در مورد قرار گرفتن این قرارداد در فهرست تجارت آزاد نظرات متفاوتی وجود دارد.
در فوریه 1999، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و روسیه توافقنامه ای را برای ایجاد اتحادیه گمرکی و یک منطقه اقتصادی واحد امضا کردند. در اکتبر 2000، جامعه اقتصادی اوراسیا بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان تأسیس شد و در ژوئیه 2011 اتحادیه گمرکی تأسیس شد و در 1 ژانویه 2015 توافقنامه اتحادیه اقتصادی اوراسیا بین بلاروس، قزاقستان و روسیه لازم الاجرا شد. ارمنستان در ژانویه 2015 به عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا درآمد و قرقیزستان در آگوست 2015 به عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا درآمد. مذاکرات اولیه بین ایران و اتحادیه اوراسیا برای توافق تجاری به ژانویه 2014 برمی گردد. در ماه مه 2017، یک توافق موقت (تجارت ترجیحی) بین ایران و اعضای اتحاد که در 5 نوامبر 2018 لازم الاجرا شد. مذاکرات دوجانبه برای تبدیل قرارداد موقت به تجارت آزاد در نوامبر 2019 آغاز شد و این توافق در نهایت در 28 دسامبر 1401 به امضا رسید. سرانجام در 4 ژانویه. 1402 اولین قرارداد تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی طی مراسمی در حاشیه اجلاس اتحادیه اقتصادی اوراسیا در اجلاس سران در سال 1402 توسط وزیر صلح ایران و مقامات 5 کشور عضو این اتحادیه و کمیسیون اقتصادی اوراسیا امضا شد. سن پترزبورگ، روسیه. به این ترتیب ایران نیز وارد عرصه تجارت آزاد شد. تجارت آزاد یک مدل تجاری است که در آن کالاها و خدمات بین کشورها یا در داخل کشورها بدون محدودیت های دولتی از جمله مالیات و تعرفه مبادله می شود.
تجارت آزاد در حال حاضر امکان پذیر نیست
مسعود دانشمند فعال تجاری در تعریفی از مفهوم تجارت آزاد به صمت گفت: تجارت آزاد در اصل به معنای نبود محدودیت های دولتی و سیاسی در روند مبادلات است. در این شرایط تجار هیچ محدودیتی در معاملات با یکدیگر ندارند. وی با اشاره به این تعریف افزود: ایران مجموعه ای از محدودیت های دولتی، تعرفه ای و بانکی دارد که در نتیجه مفهوم تجارت آزاد متناسب با شرایط کشور نیست. وی افزود: برای اجرای دقیق تجارت آزاد اولین گام اصلاح نظام بانکی و به حداقل رساندن دخالت دولت در تجارت است. از سوی دیگر پرداخت بدهی های ارزی و نرخ ارز نیز باید تثبیت شود. تا زمانی که مشکلات فوق حل نشود، نمی توان انتظار ایجاد تجارت آزاد را داشت.
وی در خصوص تجارت آزاد ایران با اوراسیا نیز اظهار داشت: قرارداد تجارت آزاد ایران و اوراسیا یک «ترخیص» است نه تجارت آزاد. تجارت آزاد با اوراسیا نمی تواند به عنوان یک فرآیند تجارت آزاد تلقی شود، تجارت با اوراسیا به درستی می تواند در ساختار تجارت آزاد برای قزاقستان باشد اما برای ایران نه. به گفته این فعال اقتصادی، در واقع تا رفع چالش های موجود، توافقات روی کاغذ است و تاثیر حضور در هر نمایشگاهی کوتاه مدت خواهد بود. چون نمی توانیم به تعهدات خود عمل کنیم و نتیجه مثبتی حاصل نخواهد شد.
محدودیت ها چطور؟
این محقق با تاکید بر ایجاد تجارت آزاد و بهره گیری از این نوع تجارت گفت: ابتدا باید ابزار تجارت آزاد را در اختیار داشته باشیم و چالش های سیستم بانکی را حل کنیم.
همچنین سیستم قیمت گذاری باید خارج از سیستم فرماندهی و قیمت گذاری رقابتی باشد. وی افزود: باید سایر محدودیت های ناشی از سیاست دولت برداشته شود تا تاجر بتواند با آرامش وارد عرصه تجارت شود و با انعقاد قرارداد بلندمدت نگاه عمیق تری به تجارت دو یا چند جانبه با شرکای خارجی داشته باشد. این در حالی است که به دلیل چالش های موجود مدت هاست که معامله گران نمی توانند قرارداد بلندمدت منعقد کنند.
دسترسی به بازارهای هدف
این فعال تجاری با اشاره به توافقات منعقد شده در سال 1402 برای بهبود تجارت ایران با شرکای خارجی، گفت: قراردادها و عضویت های مختلف در ائتلاف ها و سازمان های بین المللی اتفاق مثبتی است که برای تجارت ایران رخ داده است، اما این روند به معنای دسترسی است که هدف گذاری آسان نیست. بازارها ورود به بازارهای مختلف مستلزم آشنایی تجار با نیازهای بازارهای هدف و افزایش ظرفیت صادراتی است.
چالش اصلی ارز چند نرخی است
کامبیز میرکریمی، عضو هیئت مدیره اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با اشاره به توافقنامه تجارت آزاد ایران با اوراسیا به صمت گفت: در رابطه با تجارت آزاد و اولین قرارداد تجارت آزاد بین ایران اتفاقات خوبی افتاده است. و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در دسامبر 1402 امضا شد.» مهمترین اقدامی که اخیرا انجام شد امضای قرارداد تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا متشکل از روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان است.وی افزود: صادرات ما تا سال 2017 260 میلیون دلار بود، اما بلافاصله با اولین مذاکرات و توافقات اوراسیا در سال 2018، صادرات کشورمان به بیش از 400 میلیون دلار جهش کرد.
میرکریمی ادامه داد: صادرات ایران با کشورهای اتحادیه اوراسیا در سال های اخیر از مرز 500 میلیون دلار گذشته و اکنون به یک میلیارد دلار رسیده است و این تازه آغاز راه است.
وی افزود: البته قوانین تجارت آزاد ایران و اتحادیه اوراسیا هنوز به طور کامل اجرا نشده و تنها تعرفه های ترجیحی با 50 و 75 درصد تخفیف اجرا شده است و فهرست کالاهای مشمول عوارض صفر درصد قرار گرفته است. بین طرفین مبادله می شود. پیش بینی می شود طی دو ماه آینده، مجالس تمامی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا توافقنامه ایران و اوراسیا را تصویب کنند که در این صورت بیش از 88 درصد اقلام مبادله شده بین ایران و روسیه و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از تعرفه صفر برخوردار خواهند شد. . این مشکل قدرت رقابت محصولات ایرانی را در برابر رقبای چینی و هندی و سایر کشورها به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.
این فعال اقتصادی با تاکید بر اینکه رعایت قوانین تجارت آزاد، اصل پذیرفته شده در بسیاری از کشورهای جهان است، افزود: متاسفانه ایران یکی از منزوی ترین کشورها در این زمینه بوده است و تاکنون تجارت آزاد جدی نداشته ایم. توافق.” این در حالی است که کشورهای همسایه با اعمال سیاست هایی مانند کاهش دور کمر سعی دارند از مزیت های نسبی خود نهایت استفاده را ببرند.
تسهیل دسترسی به بازار
میرکریمی با بیان اینکه کشورهای جهان با همسایگان خود قراردادهای تجارت آزاد دارند که دسترسی صادرکنندگان به بازار را آسان می کند، گفت: مهم ترین اصلی که ما از آن غافل شدیم، بستن قراردادهایی است که دسترسی صاحبان مشاغل را آسان تر می کند. بازار.”
مشکل اصلی چیست؟
یکی از اعضای هیات مدیره اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با اشاره به اینکه برخی عمده ترین مشکلات تجارت را نبود سیستم بانکی مناسب می دانند، گفت: مشکل اصلی صادرات تحریم نیست، بلکه مشکل اصلی صادرات است. عدم رعایت قوانین و مقررات تجارت آزاد و نرخ ارز چند نرخی. علاوه بر این، تحریم واردات را گران می کند. وی با اشاره به محدودیت های ناشی از تحریم ها برای نقل و انتقال پول گفت: با این حال فرصتی برای انتقال پول وجود دارد، قبل از تحریم ها از سامانه ال سی برای انتقال پول استفاده می کردیم. اما ال سی به ندرت برای واردکننده ایرانی باز می شد. حتی در آن زمان، علیرغم برقراری روابط بانکی با اکثر واردکنندگان، ایران همچنان فروش های اعتمادی را انجام می داد. به طور کلی چالش اصلی ارز چند نرخی در کشور است.
انتظار معجزه نداشته باش
پیش از این مهدی خرسند کارشناس ارشد مطالعات اوراسیا درباره توافق تجارت آزاد با کشورهای اوراسیا به صمت گفته بود: تجارت آزاد با اوراسیا بازاری را که در چند دهه اخیر به دلیل تحریم ها از دست داده بودیم، به ما باز می گرداند. این موضوع به کاهش فشار تحریم های اقتصادی علیه ما کمک می کند. بزرگترین مزیت این تجارت آزاد پس از یافتن بازار بزرگ، تثبیت موقعیت ژئوپلیتیکی ایران در کریدورهای ترانزیتی آنهاست.
وی با اشاره به کالاهای صادراتی این کشورها گفت: این کشورها از فناوری پیشرفته برخوردار نیستند و می توانند به عنوان بازار ثانویه صادرات کالاهای با ارزش افزوده خوب به آن نگاه کنند.
همچنین در زمینه کشاورزی، ساخت و ساز و خدمات فنی مهندسی، امکان فعالیت در این بازار وجود دارد، اما باید تجار و صنعتگران را در مورد نحوه همکاری و ساختار با اتحادیه اقتصادی اوراسیا توجیه کرد تا به نتیجه مطلوب برسد. سهم بزرگی از بازار
کلید مقابله با تحریم ها
این کارشناس ارشد مطالعات اوراسیا با اشاره به مزیت های تجارت آزاد ایران با کشورهای اوراسیا گفت: با توجه به شرایط تحریم، بی شک یافتن بازار جدید فرصت خوبی است، اما باید واقع بین بود و انتظار اتحاد قوی از این کشورها را داشت. نیازهای اساسی اقتصادی را که ما نداریم برطرف خواهد کرد. البته می توان با همکاری روس ها این دیدگاه را داشت، زیرا با این کشور علاوه بر بازار کالا، وزن اقتصادی و سیاسی ما نیز افزایش می یابد. به طور کلی به لطف همکاری های تجاری آزاد با این کشورها، همکاری های امنیتی و سیاسی بیشتری تضمین خواهد شد. همچنین با تشدید تحریم های اقتصادی علیه ایران، آمریکا اکنون نه تنها با مخالفت ایران مواجه خواهد شد، بلکه کشورهای اتحادیه اوراسیا نیز به دلیل تجارت آزاد با ایران، نسبت به آن حساسیت نشان خواهند داد. با وجود مزایای ذکر شده، نباید از اتحادیه اوراسیا انتظار معجزه داشت و برنامه ریزی و هدف گذاری باید با رویکرد منطقی صادرات محور بر اساس ظرفیت محدود این اتحادیه اقتصادی انجام شود.
آخرین کلمه
مدت زیادی از امضای توافقنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا نمی گذرد و برخی کارشناسان بر این باورند که تاثیر آن بر تجارت تاثیرگذار بوده است. در عین حال، برخی بر این باورند که تفاهم نامه ها به جایی نمی رسد زیرا چالش های داخلی امکان هر گونه موفقیت را نفی می کند. در نتیجه اولین قدم رفع موانعی است که انجام تعهدات را دشوار می کند.
منبع:
روزنامه صمت
آیا این اخبار اقتصادی برای شما مفید بود؟ امتیاز خود را ثبت کنید
