باتلاق فقر/ غیر فقیرها هر روز به خط فقر نزدیک می شوند

اخیرا مرکز پژوهش های مجلس با انتشار گزارشی مدعی شد در سال های اخیر پدیده فقر در جامعه عمیق تر شده و اقشار غیر فقیر به خط فقر نزدیک شده اند. اعتقاد بر این است که رسیدن به این نتیجه چندان نیاز به تحقیق و مطالعه ندارد و این تصمیم اصل موضوع را به مخاطب منتقل می کند. اما نکته اینجاست که افرادی که تحت عنوان بخشنامه دستمزد یا قیمت تعیین می کنند، این راه حل ساده را اجرا نکرده اند که اکنون افراد شاغل زیادی با درآمدهای زیر خط فقر داریم. وقتی خط فقر یک خانواده سه نفره در سال گذشته 8 میلیون و 232 هزار تومان بود، پایه دستمزد کارگران چگونه 8 میلیون و 49 هزار تومان بود؟ با این اعداد و ارقام تعیین شده برای حقوق 1403، چند میلیون نفر دیگر به خط فقر نزدیک می شوند؟

افزایش 68.4 درصدی خط فقر در سال 1402

مرکز پژوهش های مجلس با انتشار گزارشی مدعی شد در سال های اخیر پدیده فقر در جامعه عمیق تر شده و اقشار غیر فقیر به خط فقر نزدیک شده اند.

طبق داده های این مرکز، پیش از سال 1395 فقرا به طور متوسط ​​77 درصد خط فقر درآمد داشتند که در سال های 1400 و 1401 افزایش یافت و در این 2 سال فقرا در مقایسه با نیمه اول سال 2018، 73 درصد خط فقر را به خود اختصاص دادند. آنها در دهه 1990 وضعیت معیشتی بدتری را تجربه کردند.

خط فقر یک خانوار سه نفره در سال 1401 بالغ بر 5 میلیون و 634 هزار تومان برآورد شد که در سال 1402 با 68.4 درصد افزایش به 8 میلیون و 232 هزار تومان رسید.

همچنین بررسی ها نشان می دهد که در سال های 2016 و 2017 افراد غیر فقیر به طور متوسط ​​1.8 برابر خط فقر درآمد داشته اند که پس از سال 2017 به شدت کاهش یافته است و پس از سال 2017 افراد غیر فقیر 1.6 برابر خط فقر درآمد داشته اند. یعنی این دسته از مردم در سال های اخیر به خط فقر نزدیک شده اند.

سرانه آستانه فقر معادل 3 میلیون و 740 هزار تومان است

خط فقر یک آستانه پولی است که کمتر از آن حداقل نیازهای اولیه فرد با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و اجتماعی برآورده نمی شود.

آخرین آمار منتشر شده توسط مرکز پژوهش های مجلس بر اساس آخرین آمار هزینه خانوار مرکز آمار که مربوط به سال 1401 است و سرانه خط فقر در سال جاری 2 میلیون و 561 هزار تومان اعلام شده است، نشان می دهد که در سال 1402، خط فقر سرانه 3 میلیون و 740 هزار تومان برآورد شد. این بدان معناست که یک خانوار تک نفره باید به این مقدار پول دسترسی داشته باشد تا نیازهای اولیه زندگی مانند خوراک و پوشاک را برطرف کند. در غیر این صورت زیر خط فقر است و نمی تواند زندگی عادی داشته باشد.

از آنجایی که در بررسی های بهزیستی، خانوار مبنای مطالعه قرار گرفته است، خط فقر یک خانوار سه نفره در سال 1401 بالغ بر 5 میلیون و 634 هزار تومان برآورد شد که در سال 1402 با 68.4 درصد افزایش به 8 میلیون و 232 هزار تومان رسید.

نرخ فقر درصدی از جمعیت یک کشور را در مقایسه با خط فقر درآمدی فقیر نشان می دهد. نرخ فقر در ایران از اوایل دهه 90 تا 1395 روند ثابتی داشته است، اما از سال 1395 این روند تغییر کرده و نرخ فقر حدود 10 درصد افزایش یافته و از 20 درصد به 30 درصد رسیده است. افزایش 10 درصدی نرخ فقر در ایران به معنای افزودن 8 میلیون نفر به تعداد فقرا است. یعنی بعد از سال 1395 حدود 50 درصد نسبت به گذشته به جمعیت فقیر کشور اضافه شده است. از سال 2018، نرخ فقر ثابت بوده و به سطح 30 درصد رسیده است.

ایجاد مشکل در معیشت افراد کم درآمد

شکاف فقر عددی است که نشان می دهد فقرا چقدر از خط فقر فاصله دارند. به بیان ساده، وضعیت بد فقرا چقدر وخیم است و چقدر احتمال دارد که فقرا را از آن خط بالا ببرند. مقایسه وضعیت درآمدی فقرا با خط فقر نشان می دهد که سال های 96 و 97 از نظر متغیرهای فقر در ایران سال های سرنوشت سازی بوده است.

بر اساس بررسی های انجام شده، شکاف فقر تا سال 1395 روند ثابتی داشته و عدد آن 0.23 است. این بدان معناست که در این سال‌ها، فقرا به طور متوسط ​​77 درصد خط فقر را داشتند، اما پس از سال‌های 2016 و 2017، شکاف فقر افزایش یافت. همزمان با افزایش سطح فقر در کشور، وضعیت فقرا بدتر شده و این روند صعودی همچنان ادامه دارد.

آمارها نشان می دهد که تا قبل از سال 1395، فقرا حدود 77 درصد خط فقر را به خود اختصاص داده اند، اما شکاف فقر در سال های 1400 و 1401 حدود 0.27 بوده است که به این معنی است که فقرا 73 درصد خط فقر را به خود اختصاص داده اند و نسبت به سال های قبل از سال 1395، آنها را تشکیل می دهند. شرایط زندگی سخت تری را تجربه کنند. همچنین با افزایش و تعمیق فقر در جامعه، شکاف بین افراد غیر فقیر و فقیر کاهش یافته است.

افراد غیر فقیر روز به روز به خط فقر نزدیک می شوند

بر اساس این گزارش، شکاف فقر نشان دهنده فاصله افراد غیر فقیر از خط فقر است. این شاخص از دو جنبه قابل تفسیر است. اول اینکه سطح رفاه افراد غیر فقیر چقدر است و احتمال افزایش جمعیت فقیر در کشور چقدر است. دوم، از منظر بودجه، افراد غیر فقیر تا چه اندازه ظرفیت پرداخت مالیات برای مخارج عمومی را دارند تا صرف سیاست های ضد فقر شود.

تا سال 2017، افرادی که فقیر نبودند میانگین درآمدی 1.8 برابر خط فقر داشتند. پس از سال ۱۳۹۶ و با شروع تحریم ها، شروع تورم بالا و کاهش شدید ارزش پول ملی، رفاه اقشار غیر فقیر و فقیر به شدت کاهش یافت. این کاهش در افراد غیر فقیر به حدی بود که میانگین درآمد این گروه 1.6 برابر خط فقر بود. یعنی در سال های اخیر رفاه طبقه متوسط ​​نیز به شدت کاهش یافته است.

آمار واقعی وحشتناک تر از آن چیزی است که اعلام شده است

مرتضی افگه، کارشناس اقتصادی در خصوص گزارش اخیر مرکز پژوهش های مجلس و افزایش تعداد فقرا به صمت گفت: گزارش اخیر مرکز پژوهش های مجلس قابل پیش بینی بود چرا که تورم دو رقمی و تولید پایین کشور کاهش بیشتری یافته است. قدرت خرید بسیاری از مردم در نتیجه هر چه زمان می گذرد و تحریم ها تشدید می شود، شاهد بدتر شدن وضعیت و افزایش جمعیت فقرا خواهیم بود و این به معنای کوچکتر شدن توده بسیاری از بخش های جامعه است.

وی با تاکید بر اینکه تعیین خط فقر بر عهده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است، افزود: وظیفه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است که سالانه خط فقر را محاسبه و دستمزدها را بر اساس تغییر دهد. که اما متاسفانه بعد از ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد از این سوال از وزارت کار طفره رفت و این سوال باعث شد برخی نهادها خط فقر را محاسبه کنند. افکه با اشاره به تورم دو رقمی حاکم بر اقتصاد گفت: پس از حدود 6 سال تورم دو رقمی و بالای 40 درصد و افزایش چند صد برابری قیمت کالاها و بر خلاف افزایش جزئی دستمزد نیروی کار، این آمار مرکز پژوهش های مجلس دور از انتظار نیست و به نظر می رسد حتی آمار واقعی نیز وحشتناک تر از آمار اعلام شده باشد. به نظر می رسد آمارهای اعلام شده بسیار خوش بینانه است و آمار واقعی بسیار بدتر از این است.

این کارشناس اقتصادی با تاکید بر اینکه چالش های داخلی بسیار بیشتر از مشکلات بیرونی است، افزود: عمده چالش های داخلی ناشی از بی تجربگی و بی ثباتی مدیریتی است اما در شرایط فعلی تحریم ها نیز شرایط را دشوارتر می کند.

به عنوان مثال، قبل از تعیین دستمزد، همیشه تاکید می شود که افزایش دستمزدها باعث افزایش تورم می شود. در حالی که رشد دستمزد باعث تورم زیادی نمی شود. این فقط بهانه ای است برای دولت و کارفرمایان که دستمزدها را افزایش ندهند. با این حال هزینه های تولید به ویژه برای بنگاه های کوچک و متوسط ​​افزایش خواهد یافت، اما بعید است این افزایش هزینه ها برای افزایش نقدینگی و افزایش تورم کافی باشد.

افکه با اشاره به تاثیرات مثبت طرح هایی مانند کاتالوگ الکترونیکی گفت: تعریف و اجرای این گونه طرح ها به ویژه برای 3 تا 4 دهک پایین موثر است و دولت باید این طرح ها را افزایش دهد، اما از آنجایی که دولت درآمد کافی ندارد، باید این طرح ها را افزایش دهد. دستش برای این کارها بسته است.

این آمار از کجا آمده است؟

محمدحسن آصفری نماینده مردم اراک در شورای اسلامی در گفت و گو با صمت درباره گزارش اخیر مرکز پژوهش های مجلس مبنی بر افزایش تعداد فقرا گفت: این سوال همچنان مطرح است که منبع این آمار چیست و گزارش ها؟ با تخمین اینکه 70 درصد مردم زیر خط فقر هستند، این آمار از کجا می آید؟ چنین آماری مبتنی بر کار کارشناسی نیست و باید از ابعاد مختلف به موضوع پرداخت.

وی با تاکید بر روش صحیح تعیین خط فقر گفت: خط فقر باید تعریف شود و مرکز آمار کشور و بانک مرکزی منابع خوبی در این زمینه هستند. برای تعیین خط فقر باید پارامترهای مختلفی را در نظر گرفت نه فقط یک محصول را. خدمات، حمل و نقل، فضاهای سبز، مراقبت های بهداشتی و غیره. از جمله مواردی است که برای تعیین خط فقر به روش صحیح باید مورد توجه قرار گیرد. از سوی دیگر صحبت از مقایسه خط فقر و دستمزد کارگران است. در حالی که برخی علاوه بر درآمد ثابت خود کارهای متفاوتی انجام می دهند که باید بررسی شود. در نتیجه نمی توان این آمار را نقل کرد.

آصفری با اشاره به اقدامات مثبت دولت گفت: سفرهای استانی رئیس جمهور به سایر استان ها نشان می دهد که دولت فقط در تهران نشسته نیست و سعی کرده در استان ها و شهرهای مختلف کشور حضور داشته باشد و با مردم ارتباط برقرار کند. و از نزدیک به سوالات و مشکلات آنها رسیدگی کند، نه اینکه منتظر آمدن آنها از استان به رئیس جمهور باشد.

اقدامات دولت در حوزه سیاست خارجی و انجام سفرهای استانی را می‌توان از شیرینی‌های فعالیت‌های دولت سیزدهم دانست، اما متأسفانه مردم تأثیری از اقدامات دولت در حوزه کنترل گرانی‌ها و رفع مشکلات را نمی‌بینند. رزق سفره آنها بر این اساس لازم است دولتمردان همت کنند تا نتیجه عملکردشان بر سر سفره مردم دیده شود.

نماینده مردم اراک در شورای اسلامی با تاکید بر اهمیت تامین مسکن برای جلوگیری از فقر مطلق گفت: علاوه بر آمار باید راهکارهایی اندیشیده شود. باید برای کاهش فقر تلاش کرد که مهمترین بخش آن تامین مسکن مردم است. دولت و مجلس باید تلاش کنند مسکن ارزان قیمت در اختیار مردم قرار دهند که تاثیر زیادی در کاهش فقر دارد.

آخرین کلمه

بی شک در سال 1403 به دلیل افزایش جزئی دستمزد کارگری و افزایش شدید قیمت ها، بسیاری از مردم به فقر می افتند که امید است با تغییر رویکرد سیاست گذاری و ارائه طرح هایی مانند کاتالوگ الکترونیک حداقل شاهد باشیم. کاهش فقر مطلق، که سقفی بر سر مردان باشد و سفره ای پهن، هرچند کوچک، در خانه هایشان.

منبع:

روزنامه صمت