رشد اقتصادی نفت به بالاترین حد خود در ۶ سال اخیر رسید

به گزارش اکو ایران، بر اساس آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار، بخش نفت و گاز در سال گذشته بیش از 20 درصد رشد داشته است. به عبارت دیگر ارزش افزوده واقعی بخش نفت و گاز نسبت به سال 1401 به میزان 20.3 درصد افزایش یافته است. اگرچه روند رشد بخش نفت در سال های اخیر صعودی بوده است، اما همچنان از دو دهه گذشته بسیار عقب است.

بالاترین نرخ رشد بخش نفت و گاز در دوره برجام در سال 2016 بود که رکورد 36 درصد را به خود اختصاص داد. این کمترین میزان از سال 2011 و 2017 است که رشد بسیار منفی بود.

نفرین یا طلسم نفت

بخش نفت و گاز ایران به عنوان یکی از ارکان مهم اقتصادی، نقش بسیار مهم و کلیدی در تامین درآمد ملی و توسعه اقتصادی دارد. این بخش در دهه های اخیر فراز و نشیب های زیادی را به خود دیده است. این بخش بیش از هر بخش دیگری تحت تأثیر تحولات داخلی و بین المللی قرار گرفته و اقتصاد وابسته به نفت ایران را از رونق های باشکوه به رکودهای تلخ تبدیل کرده است.

این گزارش روند رشد واقعی (تعدیل شده با تورم) بخش نفت و گاز را از سال 2006 تا 2002 بررسی می کند و اثرات شوک های اقتصادی بر این بخش را در این دوره مورد بحث قرار می دهد. این دوران به پنج مرحله تقسیم می شود که هر مرحله فرصت ها و تهدیدهای خاص خود را دارد.

مرحله اول: روی آن کره بمالید

در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، بخش نفت فراز و نشیب های خود را تجربه کرد. در این دوره رشد این بخش ابتدا کاهش و سپس افزایش می یابد. رشد بخش نفت در سال‌های 87 و 88 کم بود، اما در سال‌های بعد به دلیل رونق بازار جهانی نفت، روند رشد این بخش افزایش یافت.

بیشترین نرخ رشد در بخش نفت و گاز در این دوره مربوط به سال 2010 بوده که 4.4 درصد بوده است. بین سال های 85 تا 90 شاهد بیشترین ارزش افزوده در بخش نفت و گاز در سال های اخیر بوده ایم. به عبارت دیگر دوره زمانی مذکور پررونق ترین سال های درآمد نفتی ایران پس از انقلاب محسوب می شود.

به عبارت دیگر، اگر تحریم های بین المللی در اوایل دهه 90 علیه ایران اعمال نمی شد، شاید شاهد رشد خوبی در این بخش بودیم. با بررسی روند تغییرات نرخ های رشد بخش نفت و گاز می توان دریافت که پس از سال 1391 و با اعمال تحریم های بین المللی، ضربه مهلکی به این بخش وارد شده است.

اقدام دوم: سایه سیاه تحریم های نفتی

با شروع تحریم های بین المللی، رونقی که در بخش نفت و گاز وجود داشت نیز از بین رفت. نرخ رشد بخش نفت و گاز در سال 2019 به میزان 27.5 درصد کاهش یافت. در سال‌های بعد میزان ارزش افزوده نفت کاهش یافت و رکود این بخش را با پوشش سیاه پوشانید. حجم واقعی بخش نفت از حدود 170 هزار میلیارد تومان در سال های پایانی دهه 80 پس از آغاز تحریم ها به حدود 120 هزار میلیارد تومان رسید.

صحنه سوم: بازگشت رونق به صنعت نفت

با توافق برجام، رونق به بخش نفت و گاز بازگشت و شاهد رشد چشمگیر بود. این در حالی است که میزان ارزش افزوده ایجاد شده کمتر از قبل از اعمال تحریم های بین المللی اما بسیار نزدیک به آن بوده است. با توجه به کاهش شدید حجم بخش نفت در اوایل دهه 90، رشد این بخش در سال 95 با امضای برجام به اوج تاریخی 36 درصدی خود رسید. روند صعودی حجم بخش نفت در سال 1395 ادامه یافت تا اینکه حجم واقعی این بخش به حدود 160 هزار میلیارد تومان رسید.

قانون چهارم: ترامپ آمده است

دونالد ترامپ همانطور که قبلا گفته بود از برجام خارج شد و تحریم‌ها را دوباره علیه ایران اعمال کرد. به دلیل فشار شدید آمریکا بر دیگر کشورها و شرکت های نفتی، تولید نفت و درآمدهای ارزی این کشور به شدت کاهش یافته است. در نتیجه این اتفاقات، صنعت نفت ایران بیشترین افت خود را در دو دهه اخیر تجربه کرد. حجم واقعی بخش نفت و گاز در سال 1397 به حدود 92 هزار میلیارد تومان رسید که این رقم حدود نیمی از ارزش افزوده این بخش در اواسط دهه 80 است.

این روند منفی و رکود گسترده تا سال 2009 ادامه یافت و جو بایدن ریاست جمهوری را بر عهده گرفت.

آخرین اقدام: روغن در راه رسیدن به بالا

در سال 2018 به دلیل خروج ایالات متحده از برجام، ارزش افزوده تولید بخش نفت و گاز بسیار پایین بود. بنابراین حتی در دوران کرونا نیز نرخ رشد مثبت بود. به عبارت دیگر، حتی با همه‌گیری کرونا و تعطیلی صنایع، نرخ رشد نمی‌تواند کمتر از آنچه بود باشد و وضعیت بدتر شود. در نتیجه در سال 2018 کمترین ارزش افزوده ایجاد شده در سال های گذشته در بخش نفت و گاز به ثبت رسیده است. با ریاست جو بایدن و امید به احیای توافق برجام، از شدت تحریم ها تا حدودی کاسته شد. نتیجه این امید بهبود بخش نفت و گاز و رشد مثبت آن بود. سال گذشته شاهد بالاترین نرخ رشد بخش نفت و گاز از زمان برجام بوده است. با این حال ارزش افزوده تولید شده در سال 1402 همچنان بسیار کمتر از قبل از تحریم های بین المللی بود. حجم واقعی بخش نفت و گاز در سال گذشته 135 هزار میلیارد تومان برآورد شده است که حدود 25 هزار میلیارد تومان کمتر از برجام است.

بررسی روند رشد بخش نفت و گاز از سال 2006 تا 2002 نشان می دهد که سرنوشت این بخش تا حد زیادی به روابط بین المللی و تعاملات سیاسی بستگی دارد. همچنین وابستگی شدید اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی باعث شده است که آسیب تحریم های بین المللی بر اقتصاد فرسوده کشور شدیدتر شود. رشد و نزول این بخش می تواند تاثیر بسزایی در مسیر اقتصادی کشور داشته باشد.