بر اساس گزارش اخیر گمرک ایران، در ابتدای سال 1403 کل صادرات و واردات شامل نفت خام، میعانات گازی، خدمات فنی مهندسی و برق با حدود 48 درصد افزایش به 10.420 میلیارد دلار در فروردین ماه امسال رسیده است. با افزودن سهم نفت خام، میعانات گازی، خدمات فنی مهندسی و برق به میزان صادرات، تراز تجاری ایران در ماه آوریل 4.94 میلیارد دلار مثبت شد.
در تعریف تراز تجاری، به تفاوت ارزش واردات و صادرات در یک دوره زمانی اشاره دارد. اگر صادرات بیشتر از واردات باشد به معنای تراز تجاری مثبت است. اما معنای این تراز مثبت چیست؟ تراز مثبت یعنی ارز بیشتری وارد کشور شده است. منابع ارزی کشور افزایش یافت و ارزش پول ملی نسبت به پول خارجی نه تنها حفظ شد، بلکه افزایش یافت. از سوی دیگر، افزایش رقم واردات نسبت به صادرات به معنای خروج ارز بیشتر از کشور و «منفی شدن» تراز تجاری است.
اما افزودن آمار صادرات و فروش نفت و میعانات نفتی به تراز تجاری محصولات غیرنفتی نمی تواند این واقعیت را پوشش دهد که تراز تجاری ایران همچنان منفی است. بر اساس آمارهای موجود، ارزش صادرات کشور در فروردین ماه امسال نسبت به فروردین ماه سال گذشته نزدیک به 17 درصد کاهش داشته و میانگین ارزش هر تن کالای صادراتی حدود 8 درصد کمتر از سال گذشته بوده است.
در عین حال با کاهش ارزش صادرات ایران نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ارزش واردات نیز کاهش یافت. به عبارت دیگر، هم صادرات و هم واردات کاهش می یابد، اما نسبت کاهش صادرات بسیار بیشتر از واردات است. حالا مشخص نیست بر چه اساسی گفته شده «حجم تجارت خارجی ایران ۴۸ درصد افزایش یافته است؟» و به طور کلی آیا در ادبیات بازرگانی چیزی به نام «حجم تجارت خارجی» وجود دارد؟
نکته جالب تر، وضعیت «صادرات غیرنفتی» ایران است که به نظر می رسد هرگز در آمارها تعدیل نشده است. به سه کالای اصلی صادرات ایران نگاه کنید: «پروپان مایع ۲۱۸ میلیون دلار، متانول ۲۰۱ میلیون دلار و قیر نفتی ۱۸۰ میلیون دلار». اینها سه کالای اصلی صادراتی ایران در فروردین ماه هستند که قطعاً مشتقات نفتی هستند.
همچنین طبق اعلام گمرک، میانگین ارزش کالاهای صادراتی به 328 دلار در هر تن رسید که همانطور که گفته شد نسبت به فروردین ماه سال گذشته نزدیک به 8 درصد کاهش داشته است. برای این مدت 9 میلیون و 700 هزار تن کالا به خارج از کشور صادر شد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود 10 درصد کاهش داشته است.
افزودن نفت برای مثبت کردن تراز تجاری
این دومین بار در 5 ماه گذشته است که رقم صادرات نفت و میعانات گازی به کل صادرات اضافه می شود تا تراز تجاری «مثبت» شود. این «بدعت» عجیب اولین بار در دسامبر سال گذشته افشا شد.
گمرک سپس اعلام کرد که تراز تجاری کشور تا پایان پاییز 15.5 میلیارد دلار مثبت شده است. در جزئیات این خبر آمده است که صادرات نفت و میعانات گازی در این مدت 26.4 میلیارد دلار و صادرات برق نزدیک به 1.1 میلیارد دلار برآورد شده است، اما بدون احتساب این ارقام، صادرات غیرنفتی 36.4 میلیارد دلار بوده است. رقمی که یکی از نامطلوب ترین شاخص های تجارت خارجی ایران را تا پایان پاییز 1402 با تراز منفی بیش از 10 میلیارد دلار نشان می دهد.
وزارت اقتصاد و دارایی که گمرک ایران زیر نظر آن فعالیت می کند، در واکنش به انتقاد از چنین رویه ای گفت: «افزودن آمار صادرات نفت به کل صادرات کشور نوعی شفاف سازی آماری است». از آنجایی که به گفته این وزارتخانه «بخش قابل توجهی از درآمد ارزی کشور از صادرات نفت و گاز است که قبلاً توسط گمرک در تراز تجاری اعلام نشده بود و آمار تجارت خارجی گمرک نیز شامل آن نمی‌شود. ارقام صادرات نفت خام، نفت کوره و میعانات گازی است، در حالی که صادرات نفت منبع اصلی ارز برای واردات کالاهای اساسی است.
اگر نفت بخشی از تجارت خارجی است، چرا به کار دولت های قبلی حمله می شود؟
در صورتی که اظهارات وزارت اقتصاد و گمرک و حتی بانک مرکزی مبنی بر «بهبود تراز تجاری ایران» بر اساس دولت سیزدهم باشد; باید پرسید چرا عملکرد تجاری دولت های گذشته تا این حد مورد انتقاد قرار گرفته است؟ اگر در 50 سال گذشته در محاسبات تجارت گمرکی نفت نیز لحاظ می شد، ایران تقریباً در همه سال ها تراز تجاری مثبت را ثبت می کرد!
در سال 1994، 1995، یعنی. تراز تجاری ایران در سال های اجرای برجام و حتی در سال 97 به ترتیب 900 میلیون دلار، 300 میلیون دلار و 1.7 میلیارد دلار ارزش مثبت داشته است. یعنی دقیقاً در دو سالی که برجام اجرایی شده، تراز تجاری ایران مثبت شده است. این در حالی است که ایران حتی در سال 2017 که اولین سال بازگشت تحریم های آمریکا بود، بهترین عملکرد تجاری خود را در سال های پس از انقلاب به ثبت رساند.
اما از این منظر در دولت سیزدهم عملکرد کسب و کار در پایان پاییز سال گذشته اعلام شد که به گفته تیم اقتصادی دولت با ابتکار خاصی مثبت است؛ این بدتر از کل 12 ماه سال های 1359، 1365، 1366 و 1367 است که ایران درگیر جنگ نظامی با عراق بود.
و در شرایطی که دولت مدعی است بدون اجرای برجام و بدون پیوستن به FATF توانسته چرخ اقتصاد ایران را بچرخاند و البته اکنون مشخص است که بخشی از این چرخش چرخ اقتصادی نیز همراه است. ابتکارات ویژه این ارقام همچنین نشان می دهد که با بهبود روابط بین المللی و باز شدن مرزهای کشور، مشتریان زیادی مشتاق تجارت با ایران هستند. این اتفاق ظاهراً در سال‌های 94 و 95 رخ داد و تراز تجاری کشور بدون توجه به درآمدهای نفتی مثبت شد. برعکس، از اواسط دهه 1980 تا سال 2012 که ایران کاملاً در سطح بین المللی منزوی شده بود، بدترین شاخص های تراز تجاری ثبت شد که اوج آن در سال 2009 بود که این شاخص به منفی 38 میلیارد دلار سقوط کرد.
افتخار فروش منابع ملی چیست؟
در اینجا سوال دیگری مطرح می شود و آن اینکه چرا فروش و صادرات نفت با تخفیف بالا یک اقدام مکرر و ابتکاری برای افزایش تراز تجاری ایران است؟ اخیراً فایننشال تایمز از تخفیف 22 دلاری به ازای هر بشکه نفت در فروش به برخی از مشتریان چینی خبر داد، در حالی که رسانه های حامی دولت با خوشحالی اعلام کردند نفت ایران بدون مشکل فروخته می شود و رکورد 6 ساله را در این زمینه ثبت کردند.
اما واقعیت این است که همین امتیازات نفتی تخمین زده می شود که 12.5 میلیارد دلار منابع را وارد جیب چینی ها کرده است. (منبع: tejaratnews.com/بخش-پست-های-ویدویی-13/908338-میزان-فرش-نفت-ایران) واقعیت این است که با قیمت شکستن رکورد که همچنان یک میلیون و 300 هزار بشکه در هر بشکه است. اندکی از فروش نفت ایران در این برجام است، منابع این کشور به حراج گذاشته می شود و مانور تبلیغاتی گسترده ای در جریان است.
این سوال را باید مسئولان تجارت خارجی کشور پاسخ دهند که چرا با وجود فروش “رکوردی” نفت و “مثبت تراز تجاری” با دستکاری ها و تعاریف جدید، نتایج ملموسی بر توده مردم و کاهش فقر و یا کاهش فقر قابل مشاهده نیست. افزایش رفاه جامعه؟ این کشور از فروش نفت که یک منبع بین نسلی است، به غیر از فروش کالاهایی مانند گوشت قرمز (از برزیل)، مرغ (از ترکیه، کرواسی و غیره) و چای (از سریلانکا) چه سودی کسب کرده است؟
منبع:
اخبار آنلاین
آیا این اخبار اقتصادی برای شما مفید بود؟ امتیاز خود را ثبت کنید
